Basketbola 4 yaşında başlanabilir mi? (Dr. Seyfi Savaş)

İstanbul'da bir kulübün basketbol okulu için "4-14 Yaş basketbol antrenmanlarımız başladı" duyurusu dikkatimizi çekti. 4 Yaş??? Anaokul yaşındaki bir çocuğun basketbola başlaması acaba ne kadar doğru?

Bu sorunun cevabını TBF Eğitim Kurulu eski Başkanlarından ve Gazi Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi Dr. Seyfi Savaş'tan aldık. İşte Savaş'ın bu konudaki görüşleri...

Konuya giriş yaparken sorunun evreni 'spor okulları' ile ilgili bir kaç tespitle başlamak isterim. Spor okulları, basketbol kültürünün gelişimine ve yaygınlaşmasına katkı sağlayan günümüzde bu işin lokomotif görevini üstlenmiş yapı taşlarıdır. Bu okulların sayıca önemli bir bölümünde "Temel Basketbol Eğitimi" yaş kategorilerine göre verilirken yine çocukların fiziksel gelişimleri ve beslenme alışkanlıkları da antrenör-veli işbirliği içerisinde özenle takip edilmektedir. Ancak kronolojik süreçte yani geçmiş dönemlerde özellikle kurumsallaşma adına yapılan bütün iyi niyetli çalışmalara rağmen ortak müfredat ve eğitim içerikleri noktasında ne yazık ki istenilen mesafeler kaydedilememiştir. Bu da beraberinde çok doğru ve örnek uygulamalara rağmen veli baskıları, spor eğitimi almamış sadece deneyimlerine güvenerek arayış içerisinde yer alan öğreticilerin varlığı, nadiren bazı organizasyonların yüksek ticari beklenti içerisinde bilimi yok saymaları (bu tip bir örnek, sözlü şikayet üzerine uyarılarım sonrası yakın tanıdığım bir organizasyon sahibi tarafından samimiyetle itiraf edilmiştir.) benzer olumsuz ve münferit örneklerle karşı karşıya kalınmasına sebebiyet verebilmektedir.

Gelelim konu başlığımıza basketbola hangi yaşlarda başlamalı? Antrenman, performans ve yarışma gruplarının yaşa bağlı dönemsel karşılıkları neler olmalıdır? Bunu cevaplayabilmek için konuya bilimsel çerçeveden yaklaşım göstermek gerekir. Bilindiği üzere basketbol oynayabilmek ve rekabet edebilmek için öncelikle yeterli fiziksel, kondisyonel ve öğrenmeye dayalı zihinsel yeterliliklere sahip olmak gerekir. Çocuk hareket becerilerini oyun içerisinde geliştirirken bunları çeşitli şekillerde birleştirerek yeni beceriler ortaya koymaktadır. (Birkaç tekniği birlikte uygulayabilme örnek: 3’lü tehdit) Grup içerisinde hareket yeterlilikleri önem kazanırken bunu yapabilecek, devam ettirebilecek kondisyonel yeterliliğe sahip olunması ve buna dayalı gereken adımların atılması da beraberinde ön plana çıkmaktadır. Bahsi geçen bu özellikler kuvvetli, dayanıklı ve süratli olma anlamını taşımaktadır. Bu üç unsur, hem basketbol teknik beceri gelişimine, hem de özgüven kazanmaya imkân sağlayan temel motorik özellikler olarak tanımlanmaktadır. İnsan vücudunda doğuştan var olan bu özelliklerin, antrenmanlarına başlama ve geliştirilme süreçleri bilimsel olarak fizyolojik temellere dayanmaktadır.

Konuyla ilgili temel eser niteliğindeki literatür incelendiğinde; büyük kas grupları ile yapılan kaba motor becerileri dediğimiz koşma, atlama, sıçrama vb beceriler ile ince motor becerileri dediğimiz tutma, yakalama ve kavrama gibi küçük kas grupları ile yapılan becerilerde, 6 yaş ustalaşma yaşı olarak kabul edilirken bazı araştırmacılar kız ve erkeklerde kuvvet, dayanıklılık, çabukluk ve çeviklik çalışmalarına genellikle 6 yaş ve sonrasında kendi vücut ağırlığı ile basamaklamalı olarak dikkatle başlanabileceğini belirtirken (Lyod ve Oliver 2012), yine bazı araştırmacılara göre ise bu durumun 10 yaş ve sonrasında mümkün olabileceği belirtilmektedir. (Açıkada ve Hazır 2016) 10-11 yaşlarından itibaren cinsiyet farklarının görülmeye başlamasıyla hızlanan kuvvet gelişimi, 13-14 yaşlarında büyük bir gelişim göstermeye başlar. Kuvvet yaşla birlikte; boy, kilo, iskelet sistemindeki büyüme ve gelişme ve bütün vücudun kas kütlesindeki artışına bağlı olarak artar. (Muratlı 1997, Sevim 2003, Günay ve ark. 2019).

Bir diğer unsur ise bedensel gelişimin yani fiziksel özelliklerin ilgili sportif branşın becerileriyle doğru orantılı olarak ilerlemesidir. Antrenörler, çocuğun fiziksel gelişimi (Boy-kulaç uzunluğu,vücut ağırlığı, kas ve kemik gelişimi) ile ilgili sportif branşın teknik becerilerini uygulayabilme yeterliliklerinin hangi sınırlarda olduğunu, gözleme dayalı olarak tespit ederler ve onların seviyelerine uygun kolaydan zora, parçadan bütüne giden teknik alıştırmaları seçerek gelişimlerine katkı verirler. Ancak çocuğun fiziksel özellikleri ile teknik becerileri arasındaki orantılı bu kurgunun yanı sıra yine fiziksel özellikler ile motorik özellikler arasında da doğru orantılı birlikte gelişime ihtiyaç vardır. Bu durum dikkate alınması gereken en önemli detayların başında gelmektedir. Büyüme çağında iskelet ve kas sistemlerini yeterli geliştirici uyaranlar olmadığından çocuklar kendi verimlilik potansiyellerine asla ulaşamazlar. Beceri öğreniminde kuvvet yetersizliğinden dolayı çocukların kendilerini başarısız hissetmemesi için başarılabilir hedeflerin özenle seçilmesi gerekmektedir. (Muratlı 1991) Bu nedenle özellikle 6 yaşından itibaren çocuklara temel basketbol eğitiminin yanı sıra kendi vücut ağırlığı ile yapılan kuvvet alıştırmaları yine buna ilave olarak çocuğun anatomik yapısını,dengesini bozmayan yardımcı aletler kullanılarak (balon, sünger top, tenis topu, 4 ve 5 numara basketbol topları) kademeli geçişlerle, teknikle bağlantılı kuvvet antrenmanları planlanmalıdır. Fiziksel gelişim sırasında boy uzaması kemiklerin epifiz adı verilen büyüme plaklarından sağlanmaktadır. Burada göze batan en önemli tehlike sportif başarı ve diğer etkenlerle spora başlama yaşının giderek aşağıya çekilmesiyle birlikte kapsamı yoğun, şiddeti yüksek antrenmanların çocuğun seviyesine uygun olmaması nedeniyle henüz kapanmamış olan büyüme plaklarının kapanmasına, kısaca boy uzamasının durmasına sebebiyet vermektedir. (Çetinkaya 2020)

Son olarak öğrenme ve zihinsel yeterlilik kavramına değinmek isterim;

Öğrenme, merkezi sinir sistemine bağlı olan fizyolojik bir olgudur. Öğretim yöntemleri, öğreticinin formasyonu ve donanımı, çocuğun konsantrasyonu, algılama hızı ile algıda seçicilik özellikleri öğrenme sürecini doğrudan etkilemektedir. Sayılı bu özellikler, kişiden kişiye farklılık göstermektedir.(Örn: Bir çocuk bir basketbol tekniğini bir tekrarda öğrenirken diğeri 4-5 tekrarda öğrenebilir. Bu da öğrenme ortamını olumsuz yönde etkileyebilmektedir.)

Antrenmanın içeriği ne olursa olsun çocuğa oyun oynama ve eğlence hissi verilmelidir. (Basketbol öğretiminde mutlaka eğitsel oyunlar kullanılmalıdır). Bu nedenle uygulamalar eğlenceli ve katılımı arttıracak özelliklerde olmalıdır. Yine önceden bahsedildiği gibi çocuklara başarabilecekleri hedefler koyularak sportif branşı sevmesi ve sürdürülebilir katılımı sağlanır.

Sonuç olarak yukarıda özeti verilen bilimsel dayanaklara göre ;

•Fiziksel özellikler; Boy ve vücut ağırlığı orantısı, kas-kemik gelişimi ve büyüme plakları.

•Kondisyonel yeterlilikler: Kuvvet, dayanıklılık, sürat (çabukluk ve çeviklik) kavramları.

•Zihinsel beceriler; Öğretim aşamaları,uygun öğretim yöntemleri,öğreticinin formasyon ve yeterliliği, çocukta algılama hızı ve algıda seçicilik, çabuk karar verebilme, paylaşabilme, konsantrasyon kavramları.

Yukarıda belirtilen özellikler dikkate alındığında; yaş dönemlemesi yani basketbola başlama yaşının; 6-10 yaş arasında mümkün olan kuvvet ve diğer motorik özelliklerin gelişimi ile doğru orantılı olarak 6-8 yaş/yıl mini basketbol oyun evresi, 8-10 yaş/yıl temel basketbol eğitim evresi olarak söylenebilir. Bundan önceki yaşlarda ise spor bilimlerinin rehberliğinde çocuğun basketbol eğitimine büyük katkısı olan hareket eğitimi gibi koordinasyon geliştiren aktiviteler, devamında da büyük kas gruplarının gelişimini sağlayan yüzme sporuna yönlendirme önerilir.

Basketbola 4 yaşında başlanabilir mi? (Dr. Seyfi Savaş)

Paylaş

Yorumlar Okunma: 3121